دکتر تقی آزاد ارمکی: این همه در این کشور هزینه می‌کنیم که از آن چیزی در نمی‌آید/ حوزۀ علم در کشور، یک حوزه تابع در ساحت بوروکراتیک است ، مرکزیت در ایران با سیاست است

دکتر تقی آزاد ارمکی، استاد جامعه‎شناسی دانشگاه  تهران

کارآمدی پژوهش‎های علوم انسانی در موقعیت کنونی جامعه ایران

طرح جامع اعتلاء علوم انسانی

بخش اول

این همه در این کشور هزینه می‌کنیم که از آن چیزی در نمی‌آید. یک دلیل عمده آن این است که ما مردم کارناآزموده و بی‌مسئولیتی هستیم.

پاسخ دیگری که می‌توان برای آن پیدا کرد این است که نظام سیاسی فاسد است.

به نظر من هردوی این نظرها هم درست است و هم مدیریت ما دچار ناکارآمدی است و هم ما مردمان بی‌مسئولیتی هستیم.

هم دولت و هم نظام اجتماعی ما دچار بدکارکردی هستند و متعهد نیستند.

حوزه آکادمی ما هم متعهد به مسئولیت‌های خود نیست.

علت اساسی آن نحوه چیدمان نظام سیاسی و اجتماعی ما است. ما یک نظامی ساخته‌ایم که از اول غلط طراحی شده است. شبه جامعه غربی و شبه جامعه سنتی است.

خواستیم مثل جهان مدرن بسازیمش. این تلاش از دوره صفویه آغاز شد و در دوره قاجار با جدیت بیشتری ادامه یافت. این تلاش در دوره پهلوی اوج گرفت. جمهوری اسلامی ایران هم تلاش کرد فی‌مابین این سنت و مدرنیته را بگیرد ولی شبه سنتی باشد و با یک فهم تاریخی نظام سیاسی‌اش را طراحی کند.

به نظر من مشکل در همین‌جاست و تا به سامان نرسد، نه علم و نه پژوهش و نه اقتصاد و حتی اشتغال به جایی نخواهد رسید.

 این سؤال را باید پرسید که جامعۀ ما چگونه دارد بازی می‌کند و نهادهای اجتماعی چگونه سامان‌دهی شده‌اند؟

در جامعه ما آنچه در مرکز همه امور از حوزه اندیشه و دین گرفته تا تولید اقتصادی و تولید دانش، قرار دارد، دولت است. متأسفانه با مرکزیت بخشیدن به حوزه سیاست و حوزه دولت، نهادهای دیگر ساحت حاشیه‌ای پیدا کرده‌اند.

مبتنی بر نظریه اجتماعی سه‌پایه‌ایِ دولت، جامعه و خانواده، جامعه امروز ما، در وضعیتی است که دولت و حکومت خود را مرکز قرار داده و سعی کرده همه امور را براساس همین مرکزیت سامان دهد.

جای تأسف آنجاست که همه کسانی که اینجا عمل می‌کنند و سیاست‌ورز هستند و حتی ما که کنش‌گران نظام دانشگاهی هستیم هم به این موضوع باور داریم و براساس آن عمل می‌کنیم.

این‌جاست که حوزه علم یک حوزه تابعی یا پاندولی می‌شود. اگر خیلی ارزش داشته باشد، تابعی از حوزه سیاست است وگرنه، بیرون رانده می‌شود.

این جایگاه پاندولی را نمی‌شود به جای خاصی رساند.

ما به عنوان دانشگاه آمده‌ایم اینجا و از کسی که در نهاد قدرت است می‌خواهیم تکلیف ما را معلوم کند و از او می‌خواهیم بودجه ما را افزایش دهد. ما به او حجیت بیشتر می‌دهیم تا بیشتر برای ما تصمیم بگیرد و راه غلط خود را پی بگیرد، این همان وضعیت پاندولی است.

منتظریم بیشتر پول بدهند تا بیشتر بوروکراسی را در علم توسعه بدهیم.

درستش این است که نظام اداری و دولت باید حوزه علم را از دستور کار خود خارج کند.

تا این اتفاق نیفتد، علم به جایی نمی‌رسد. مشکل پژوهش در ایران این است که پژوهش‌هایی انجام می‌دهیم که به ما گفته می‌شود انجام دهیم.

در حال حاضر، سازمان‌ها و مراکز پژوهشی متعددی در همه حوزه‌های علم داریم که همه هم مهم و بین‌المللی هستند. الی‌ماشا‌الله در قم و تهران پژوهشگاه‌های پنهان و آشکاری با بودجه‌های زیاد داریم.

این سازمان‌ها، نهادها و مراکز پژوهشی تاکنون نتوانسته‌اند مسائل بنیادین کشور را به چالش بکشند و درباره آن بحث کنند.

موضوع این نیست که آدم‌های فرهیخته در کشور وجود نداشته باشند، بلکه امکان فعالیت مفید آنها وجود ندارد.

زیرا آنها تابعی از ساحت بوروکراتیک هستند. به دلیل این تابعیت است که دانشگاه و مرکز پژوهشی نمی‌تواند کار غیر بوروکراتیک صورت دهد.

حالا این وسط هفته پژوهش یک آئین یا ceremony  است که در آن مدام از خودمان تجلیل می‌کنیم.

این است که نظام سیاسی می‌شود طراح، پژوهشگر، داور و جایزه‌دهنده، خطای اولی مدام بازتولید می شود و از دل آن خطاهای تازه درمی‌آید.

نظام سیاسی، نظام فنی و نظام رسمی پژوهش در ایران به این نتیجه رسید که دارد راه به خطا می‌رود.

ولی درنهایت چه کردیم؟ گفتیم دیگر خودمان پژوهش نکنیم. مرکز مطالعات و تحقیقات دانشگاه تهران که یک مرکز بزرگ بین‌المللی و تاریخی بود را آمدیم و گفتیم که واگذار می‌کنیم.

یک باند و یک کمربند حاشیه‌ای در نظام پژوهشی ایران ساخته شد که آدم‌ها، بودجه‌ها و مسائلش همچنان دولتی بود.

یعنی پژوهشگرانی که کار پژوهشی کردند باز هم شبیه قبل عمل کردند.

#دکتر_تقی_آزاد_ارمکی

#ساخت‌شناسی_علم_در_ایران

#کارآمدی_پژوهش‎های_علوم_انسانی

کانال تلگرامی ساختارهای ایرانی

@Iranianstructures